بررسي شرایط تحقق مسئوليت كيفري در قانون قدیم و جدید مجازات اسلامی

فهرست مطالب

موضوع                                                                                                        

چکیده    1

مقدمه   2

بيان مساله        6

اهداف تحقيق      7

هدف كلي          7

اهداف جزئي       7

فرضيه تحقيق      7

پیشینه تحقیق    8

روش تحقیق       9

سازماندهي تحقيق         9

فصل اول -( كليات تحقيق )       10

مبحث اول : تعاريف و مفهوم مسئوليت كيفري           11

گفتار اول : تعريف مسئوليت كيفري 11

گفتار دوم: تعريف اصطلاحي مسئوليت         13

مبحث دوم : تفاوت عوامل رافع مسئوليت با علل تبرئه ي كننده ي جرم  13

گفتار اول: از نظر ماهوي    14

گفتار دوم: از نظر قلمرو      14

گفتار سوم: از نظر هدف    15

مبحث سوم: تفاوت عوامل رافع مسئوليت با معاذير قانوني      15

گفتار اول: از نظر ماهوي    15

گفتار دوم از نظر آيين دادرسي كيفري           16

فصل دوم -( بررسي مقايسه اي موانع مسئوليت كيفري )          17

مبحث اول : عوامل رافع مسئوليت   18

گفتار اول: كودكي 20

بند اول: حدود مسئوليت جزايي اطفال          22

بند دوم: مسئوليت مدني اطفال     22

بند سوم:مسئوليت كيفري طفل در لايحه جديد         23

گفتار دوم: جنون  24

بند اول: تعريف جنون         26

بند دوم: انواع جنون          27

بند سوم: مسئوليت مدني جنون    28

بند چهارم : مقايسه جنون در قانون جديد مجازات اسلامي      29

گفتار سوم: اجبار 30

بند اول: تعريف اجبار و(اكراه)           31

بند دوم: انواع اجبار           33

بند سوم: ماهيت اجبار و (اكراه)      35

بند چهارم: مسئوليت مدني اجبار   .35

گفتار چهارم: جهل و اشتباه           36

بند اول: اشتباه موضوعي  38

1- اشتباه موضوعي در جرائم عمدي            38

2-اشتباه موضوعي در جرايم غير عمدي       38

بند دوم: اشتباه حكمي     39

مبحث دوم : آثار موانع مسئوليت كيفري       40

گفتار اول : از لحاظ اجرای اقدامات تأمینی و تربیتی     40

گفتار دوم : از لحاظ دفاع مشروع     40

گفتار سوم : از لحاظ مسئولیت همکاران      41

گفتار چهارم : از لحاظ مسئولیت مدنی        42

گفتار پنجم : از لحاظ بار اثبات         44

گفتار ششم : از لحاظ آیین دادرسی            47

نتيجه گيري       49

فهرست منابع و مآخذ    51

چکیده

در اين تحقيق به بررسي شرایط تحقق مسئوليت كيفري در قانون قدیم و جدید مجازات اسلامی مي پردازیم.

جرم و مجازات دو نهاد مهم جزایی اند که به دو شکل متفاوت با مرتکب جرم ارتباط پیدا می کنند یکی از مرتکب صادر و دیگری بر مرتکب تحمیل می گردد. حقوق جزا به تعیین و تحدید شرایط و اوصافی در مرتکب می پردازد که در پرتو آنها از یکسو، صدور جرم از مرتکب و از سوی دیگر تحمیل مجازات بر وی امکان پذیر می شود گو اینکه شرایط لازم برای صدور جرم با شرایط ضروری برای تحمیل مجازات بر هم انطباق کامل ندارند مسئولیت کیفری از شرایط و اوصافی بحث می کند که امکان منطقی تحمیل مجازات را بر مرتکب جرم فراهم می آورد ،اگرچه بی تردید تنها در فرض وقوع جرم سخن از تحمیل مجازات صحیح است اما دیری است که صاحبنظران جزایی بر این باورند که مسئولیت کیفری بر او عقلاً ناممکن می نماید.عنایت به همین وصف خاص در مقام جوهر و بن مایه مسئولیت کیفری سبب شده تا نهاد مسئولیت کیفری موجودیتی متمایز از دو نهاد جرم و مجازات یافته و مبحثی دامنه دار و جداگانه در بخش حقوق جزای عمومی به خود اختصاص داده تعیین و تحدید مسئولیت کیفری افراد از مباحث کلیدی و بن مایه حقوق جزا محسوب می شود .درجریان رسیدگی کیفری، دفاعیات مختلفی از طرف متهم یا وکیل او امکان طرح دارند که استناد به عوامل موجهه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری از جمله آنهاست. عوامل موجهه جرم به شرایطی عینی اطلاق می شود که به عمل مجرمانه صورتی موجهه می دهند یا آن را مباح می سازند و در مقابل، عوامل رافع مسئولیت کیفری به شرایط شخصی و ذهنی در مرتکب گفته می شود که به رغم وقوع جرم، موجب رفع مسئولیت کیفری از فاعل آن می شوند. صرف نظر از اینکه هم عوامل موجهه و هم عوامل رافع مسئولیت کیفری، درصورت احراز، مانع مجازات متهم می شوند، اما از جهت قابلیت اعمال اقدامات تأمینی و تربیتی، مسئولیت مدنی متهم، دفاع در برابر متهم، قابلیت مجازات شرکا و معاونین جرم، بار اثبات و آیین دادرسی تفاوتهایی با هم دارند. همچنین با توجه به ترتب آثار مختلف بر عوامل موجهه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری، تشخیص مصادیق مشتبه آنها، مثل اضطرار و اشتباه ضروری است.

در این تحقیق، ماهیت، مصادیق مشتبه و آثار عوامل موجهه جرم و عوامل رافع مسئولیت کیفری به اختصار مورد بحث واقع شده است. امید است پژوهش حاضر گام موثری باشد در جلب توجه بیشتر محققین و صاحبنظران به وضعیت حقوقی موانع مسئولیت کیفری در قانون قدیم و جدید مجازات اسلامی می پردازد.

کلیدواژه ها:

مسئولیت کیفری، عوامل موجهه جرم، عوامل رافع مسئولیت کیفری، عنصر قانونی جرم، عنصر معنوی جرم.

مقدمه

مسئولیت کیفری، حلقه و پل ارتباطی میان جرم و مجازات[1]و از این رو از مهم‌ترین مباحث حقوق کیفری است که در مطالعة آن باید مسائل تاریخی، فلسفی، جامعه‌شناختی و حقوقی لحاظ شود. بدون شک، هیچ مسئله‌ای در حقوق کیفری از تعیین اصول حاکم بر مسئولیت کیفری مبنایی‌تر نیست؛ چرا که طبق مسئولیت کیفری، هر کس به سبب تقصیر منتسب به خود، در برابر اعمال مجرمانه‌اش پاسخگوست. [2]

همان‌طور که بر جرم و مجازات اصولی مانند اصل قانونی بودن جرم، عطف به ماسبق نشدن قوانین کیفری ماهوی، منع توسل به قیاس، اصل قانونی بودن مجازات، اصل تساوی افراد در برابر مجازات، اصل شخصی بودن مجازات، اصل فردی کردن مجازات و لزوم تناسب میان جرم و مجازات حاکم است، بر مسئولیت کیفری نیز اصولی حاکم است.

«اصل فردی بودن مسئولیت کیفری» و «اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری»، اصول حاکم بر مسئولیت کیفری هستند. اصل فردی بودن مسئولیت کیفری، اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری، اصل شخصی بودن مجازات و اصل فردی کردن مجازات، چهار اصل متمایز از یکدیگرند که در برخی مواقع با یکدیگر خلط می‌شوند. در واقع، هریک از این اصول دارای محتوا و مضمونی خاص و متمایز از دیگری است.