مقاله بررسي اثرات متقابل و اصلی تنشهاي غير زنده محيطي بر روی گياه دارويي آويشن

بررسي اثرات متقابل و اصلی تنشهاي غير زنده محيطي بر روی گياه دارويي آويشن

(Thymus vulgaris L.)

چکيده:

آويشن يک گياه چند ساله دارويي متعلق به تيره نعناع (Lamiaceae) مي‌باشد که در صنایع مختلف دارو‌سازی استفاده می‌گردد. تنش‌های غیر‌زنده محیطی و به ویژه تنش‌های خشکی و شوری از عوامل عمده کاهش محصول این گیاه محسوب می‌شوند. عمده‌ترین تاثیر تنش‌های شوری و خشکی مانند سایر تنش‌ها، جلوگیری از رشد گیاه و کاهش ماده ‌موثره گیاه دارویی می‌باشد و درک پاسخ گیاهان به تنش‌های شوری و خشکی کاری کاربردی و عمده می‌باشد. اين تحقيق به صورت سه آزمايش جداگانه برای بررسی اثرات متقابل و اصلی تنشهاي شوری و خشکی در گياه دارويي آويشن بر روی جوانه‌زنی گیاه داروئی آویشن انجام شد.. هر واحد آزمايشي شامل يک عدد پتري ديش به قطر 70 میليمتر بود که در درون آن 30 عدد بذر قرار داده شد و سپس از هر محلول تيماري 6 ميلي ليتر به آن اضافه گرديد. هر 24 ساعت از بذور جوانه زده يادداشت برداري تا پایان روز دوازدهم به عمل آمد و پس از اتمام جوانه زني ميانگين طول ساقه چه و طول ريشه چه اندازه‌گيري شد. با توجه به نتايج بدست آمده از اين آزمايش، تنش خشکي به طور معني داري درصد جوانه زني را کاهش داد ولي تنش شوري تاثير معني داري روي درصد جوانه زني نداشت. نتايج بدست آمده از آزمایش مربوط به اثر متقابل کلرید سدیم و پلی‌اتیلن‌گیلیکول نشان داد که میزان تنش وارد شده بر بذور آویشن بسیار بالا بوده و بنابراین نمی‌توان از کاربرد توام اینها، نتایج اثرات اصلی را بدست آورد. همبستگی منفی بین سطوح مختلف تنش‌های شوری و خشکی با درصد جوانه‌زنی مشاهده گردید. نتايج حاصل از سه آزمایش همچنین نشان داد که طول ساقه‌چه و طول ريشه‌چه با افزايش سطوح مختلف تنش خشکي و شوري کاهش معنی‌داری پيدا مي‌کند.

کلمات کليدي:  آويشن، تنش، جوانه زني بذر، خشکي، شوري

مقدمه:

از مهمترين مشکلات مناطق خشک و نيمه خشک، خشکي و کمبود آب مي باشد که بر روي رشد و نمو  گياهان اثر مي گذارد. در کشور ما بجز سواحل درياي خزر و قسمتهاي کوچکي از شمال غربي کشور بقيه مناطق تماما جز مناطق خشک و نيمه خشک محسوب مي شوند. اين در حالي است که مناطق خشک کشور نسبت به مناطق نيمه خشک آن از وسعت بيشتري برخوردار است (اهدايي، 1372). تنش خشکي زماني در گياه حادث مي شود که ميزان آب دريافتي گياه کمتر از تلفات آن باشد. اين امر ممکن است به علت اتلاف بيش از حد آب يا کاهش جذب و يا وجود هر دو مورد باشد (کوچکي و عليزاده، 1374).

خشکي بر جنبه هاي مختلف رشد گياه تاثير گذاشته و موجب کاهش و به تاخير انداختن جوانه زني، کاهش رشد اندامهاي هوايي و کاهش توليد ماده خشک مي گردد. کاهش پتانسيل اسمزي و پتانسيل کل آب، همراه با از بين رفتن آماس، بسته شدن روزنه ها و کاهش رشد  از علائم مخصوص تنش آب است. در صورتي که شدت تنش آب زياد باشد، موجب کاهش شديد فتوسنتز و مختل شدن فرايندهاي فيزيولوژيکي، توقف رشد و سرانجام مرگ گياه مي گردد  .(Singh et al., 1996) تنش شوري نيز از موانع اصلي در توليد گياهان زراعي در بسياري از نقاط دنيا بويژه مناطق خشک و نيمه خشک است. شوري و مبارزه با آن يکي از مسايلي است که بشر از هزاران سال تاکنون با آن دست به گريبان بوده است. اهميت اين مسئله بخصوص در اواخر نيمه اول قرن بيستم به طور جدي آشکار شد، يعني درست مصادف با زماني که بشر به زمينهاي زراعي براي تامين غذا نياز مبرم پيدا کرد. رشد گياهان در شرايط تنش شوري ممکن است از طريق تغييرات پتانسيل اسمزي بر اثر پايين رفتن پتانسيل آب در محيط ريشه، يا بر اثر تاثيرات ويژه يونها در فرايندهاي متابوليکي کاهش يابد (Greenway and Munns, 1980). از آنجايي که رشد و نمو گياهان با جوانه زني شروع مي شود و براي رشد بايد جوانه بزند و با توجه به اينکه حساس ترين مرحله رشد يک گياه مرحله جوانه زني و زماني است که گياه به صورت نهال کوچکي است، با موفقيت گذراندن اين دوره نقش بسيار مهمي را در مراحل ديگر استقرار گياه خواهد داشت. با توجه به اين که مطالعات گسترده اي در زمينه تنش خشکي و شوري بر روي جوانه زني انجام شده، ولي اکثر اين تحقيقات برروي غلات انجام شده و امثال اينگونه مطالعات بر روي گياهان دارويي به مراتب کمتر انجام شده است.