پایان نامه سياه‌خروس قفقازي

چكيده

هدف از مطالعه شناسايي كليه زيستگاههاي پرنده در استان، تخمين جمعيت پرنده، شناسائي عادات و رفتار، شناسايي عوامل تهديد كننده زيستگاه و گونه و در آخر ارائه پيشنهادات كاربردي در جهت حفظ و احيا گونه سياه خروس و زيستگاههاي مختلف آن چه در داخل و چه در خارج از محدوده حفاظت شده ارسباران مي‌باشد.

روش تحقيق بر مبناي جمع آوري اطلاعات و عمليات ميداني بوده كه در جهت شناخت زيستگاههاي پرنده در محدوده استان، بررسي وضعيت زيستگاه و تخمين جمعيت پرنده در هر يك از زيستگاههاي شناسايي شده، انجام گرفته است.

به منظور تعيين پراكنش پرنده، علاوه بر جمع آوري اطلاعات محلي اقدام به تهيه مدل از زيستگاه مادر شد كه با تعميم آن در ساير مناطق به همراه عمليات ميداني, زيستگاههاي جديدي شناسائي گرديد كه در آن زيست جاي پرنده (لك) شامل محلهاي لانه گزيني، جوجه آوري، تغذيه، شناسائي گونه هاي گياهي مدنظر قرار گرفته است.

در مورد تخمين جمعيت پرنده به علت ناهمگوني منطقه پراكنش و ازهم‌ گسيخته بودن زيستگاهها، روشهاي آماري متداول كارائي نداشت.  لذا ابتدا سعي شد ازطريق روش معمول (capture-sighting) تعدادي از پرندگان نر علامتگذاري و رهاسازي شوند؛ ولي اين روش به دلايل مختلف مفيد واقع نگرديد. لذا اجبارا اقدام به شناسائي مناطق لك گرديده و در طول ارديبهشت ماه با مشاهده مستقيم در ساعات اوليه صبح (5:30 تا 9) و ساعات آخر روز (6 تا 8:30) تعداد پرندگان نر در اين مناطق شمارش گرديد.سپس نسبت پرندگان نر به ماده در 6 منطقه تجمع در داخل منطقه امن  و 6 منطقه تجمع در داخل  منطقه حفاظت شده، بررسي و معلوم شد كه در 70% اين مناطق نسبت پرنده نر به ماده  سه به يك مي‌باشد. لذا در اين مطالعه تعداد پرنده نر و ماده سه به يك محاسبه گرديده است. پس از شناخت و بررسي داده‌هاي زيستگاههاي مورد مطالعه، جمعيت موجود در آنها تلفيق و جمع بندي شده و بر مبناي عوامل زيست محيطي و اكولوژيكي در جهت بهره ‌وري بهينه و حفاظت پايدار، برنامه‌هاي مديريتي زيستگاهها به تفكيك مشخص شده است.

واژه‌ هاي كليدي: تجمع‌گاه (لك)، منطقه امن كلن، سياه خروس قفقازي

مقدمه

تا دهه 1950 چنين تصور مي‌شد كه سياه خروس قفقازي تنها در كوهستانهاي قفقاز و شمال شرقي تركيه يافت مي‌شود.ولي در دهه 1960 شايعات وجود يك پرنده قابل شكار سياه رنگ در جنگلهاي كوهستاني كليبر در شمال آذربايجانشرقي قوت گرفت.لذا براي اولين بار در تير ماه سال 1350 آقاي سيفعلي شهسواري نيا مدير كل وقت محيط زيست آذربايجانشرقي موفق به ديدن سياه خروس گرديده و طي گزارش هيجان انگيزي وجود اين پرنده را در دره كلن دوغرون مورد تائيد قرار داد.

در حال حاضر سياه خروس در حوزه هاي آبخيز رودخانه هاي ايگلنه چاي  و مردانقم چاي در داخل و خارج از منطقه حفاظت شده ارسباران پراكنش دارد؛ و اين در حاليست كه عليرغم حفاظت پرنده در محدوده حفاظت شده ارسباران، اين گونه منحصر به فرد در خارج از منطقه حفاظت شده بدون پوشش حفاظتي به همراه معضلات مختلفي همچون تعليف خارج از ظرفيت مراتع و حتي تعليف جنگلها، شكار و غيره با آينده اي نا مطمئن به حيات خود ادامه مي‌دهد.

بدون شك حفاظت و مديريت زيستگاههاي پرنده با توجه به روند سريع تخريب محيط زيست الزامي بوده و انجام آن بدون همكاري و همياري مؤثر ساكنين اين مناطق امكان پذير نمي‌باشد.اميد است كه اين مطالعه مقدمه اي باشد براي حفاظت بهينه از زيستگاههاي اين پرنده كمياب.

در اين تحقيق سعي شده است كه پس از آشنائي با پراكنش پرنده،خصوصيات زيستگاهي، عادات و رفتار، روش مطالعه و عمليت ميداني و نيز الگويي جهت برآورد جمعيت گونه ارائه شود.

1-2- پيشينه مطالعاتي

1-2-1- پيشينه مطالعاتي در قفقاز:

قديمي‌ترين مطالعات مربوط به سياه خروس توسط Lorenz در سال 1887 و Noskaدر سال 1895 انجام يافته است. ولي  Averin از سال 1935 تا 1938 پرنده را بطور دقيق مورد مطالعه قرار داده و زيستگاههاي سياه خروس را بطور كلي در سرتاسر مناطق ميشكنسكي تا قفقاز عليا و سفلي بررسي نموده است. اين مطالعات شامل پراكنش، مشخصات زيستگاه، زيست‌جاي، جمعيت، اتولوژي، زادآوري، تغذيه و زمستان‌گذراني پرنده مي‌باشد.

Densentive و Gladikov در سال 1952 در مورد ساختمان اجتماعي و رفتار پرنده، مقاله ارائه نموده‌اند. در سال 1971 آ.اي.خان محمداف در كتاب ماكيان (ترجمه احمد حاجي زاده ليل آبادي) بخشي از كتاب را به سياه خروس قفقازي اختصاص داده است؛ كه شامل پراكنش پرنده در جمهوري آذربايجان و بيولوژي پرنده مي‌باشد. اين مطالعه بخاطر نزديك بودن زيستگاههاي دو سوي ارس از اهميت فوق‌العاده اي برخوردار مي‌باشد.آخرين مقاله‌اي كه بدست آمد، مربوط به مطالعات دو نفر از پرنده شناسان روسي بنامهاي potapov و pablova بود كه در سال 1977 ارائه نموده‌اند كه بيشتر شامل مشخصات زيستگاه رفتار پرنده، تغذيه و سازمان اجتماعي آن مي‌باشد.

فهرست مطالب

فصل اول: كليات

1-1 مقدمه         2

1-2- پيشينه مطالعاتي     2

1-2-1- پيشينه مطالعاتي در قفقاز  2

1-2-2- پيشينه مطالعاتي در ايران   3

1-3- پراكنش       4

1-3-1- پراكنش جهاني      4

1-3-2- پراكنش در تركيه    5

1-3-3- پراكنش در جمهوري آذربايجان           6

1-3-4-  پراكنش در ايران    6

فصل دوم: مطالعات كتابخانه اي

2-1- معرفي منطقه حفاظت شده ارسباران   9

2-1-1- وسعت و حدود جغرافيايي     9

2-1-1-1- حدود چهارگانه جغرافيايي 9

2-1ـ1ـ2ـ تقسيمات سياسي ـ اداري 11

2-1-2-  گونه‌هاي شاخص گياهي    11

2-1-3- خصوصيات فيزيكي منطقه    12

2-1-4- گونه‌هاي شاخص جانوري    13

2-2- معرفي گونه 14

2-2-1- مشخصات ظاهري  16

2-2-1-1- مقايسه مشخصات ظاهري سياه خروس قفقازي و اروپائي      17

2-2- 2- مشخصات زيستگاه گونه    18

2-2-2-1-  مقايسه زيستگاههاي قفقاز با زيستگاه كلن           19

فصل سوم: عمليات ميداني

3-1- تجهيزات مورد نياز      22

3-1-1- تجهيزات اقامتي     22

3-1-2- تجهيزات مطالعاتي 22

3-2- مراجعه به روستاهاي منطقه و مصاحبه با افراد   23

3-3- انواع لكهاي شناسايي شده   25

3-3-1-  لك هاي شناسائي شده در داخل منطقه امن كلن (از شرق به غرب)     25

3-3-2-  لك‌هاي شناسائي شده در خارج از محدوده امن و داخل منطقه حفاظت شده       25

3-3-3- مناطق لك شناسائي شده در خارج از منطقه حفاظت شده ارسباران     25

3-4- عمليات ميداني در منطقه امن كلن و مشاهده رفتار پرنده 27

3-4-1- تغذيه       28

3-4-2- استراحت شبانه    29

3-4-3- صدا         30

3-4-4- الگوهاي اجتماعي  30

3-4-5- نظام تجمع (Lekking) و تشكيل لك   31

3-4-5-1- ويژگي و كاركرد قلمرو        32

3-4-5-2- رفتارشناسي تجمع و نمايش (Lekking behaviour)  33

3-4-5-3-  جلب جفت        34

3-4-5-4- پرش     35

3-4-5-5-  روياروئي نرها    37

3-4-5-6- جفتگيري           39

3-4-5-7- زادآوري  39

3-5- تخمين جمعيت         40

فصل چهارم: بحث و نتيجه گيري

4-1- بررسي نوسانات جمعيت در فصول مختلف سال  43

4-2- عوامل تهديد كننده زيستگاه و گونه       43

4-2-1- چراي دام  43

4-2-2- جنگل تراشي        44

4-2-3- علف چيني           44

4-2-4- تغيير كاربري اراضي 45

4-2-5- شكار       45

4-2-6- سقوط بهمن         46

4-2-7- احداث جاده‌هاي روستائي وعشايري  46

4-3- جمع بندي اطلاعات و تجزيه و تحليل نتايج          46

4-4- پيشنهادات و راهكارهاي مديريتي و حفاظتي      47

4-4-1- مديريت در محدوده امن كلن 48

4-4-2- مديريت زيستگاههاي خارج از منطقه امن و واقع در محدوده حفاظت شده48

4-4-3- مديريت در زيستگاههاي واقع در مناطق آزاد     48

4-4-4- انجام اقدامات زيربنائي در درازمدت    49

پيوست  50

فهرست منابع و ماخذ        52